Genetik Saç Dökülmesi Neden Olur?

Saç dökülmesi genetik, hormonal ya da çevresel, tıbbi veya yaşam tarzına bağlı faktörlerle tetiklenebilir. Ancak en yaygın neden, erkek tipi veya kadın tipi kellik olarak da bilinen androgenetik alopesidir. Pek çok kişi sürece internet araştırmaları yaparak ve biberiye yağı, serumlar, dermaroller gibi ürünleri deneyerek başlar. Bu uygulamalar vellüs (ince, bebeksi) tüyleri uyararak geçici bir iyileşme sağlayabilir; ancak uzun vadeli genetik saç kaybını geri döndüremezler. Saç folikülü en kısa tabiriyle dinamik bir mini organdır

Saç Folikülü Nedir? (Saç Folikülü Histolojisi Medikal Profesyoneller İçin)

Saç folikülü, pilosebase ünite (saç folikülü + sebase bez + arrector pili kası) içinde yer alır ve mezankimal bir kompartmanla etkileşim halinde olan katmanlı bir epitel yapı olarak en iyi şekilde anlaşılır. (5)

Anatomik segmentler: Folikül genellikle infundibulum (yüzey → sebase kanal açıklığı), istmus (sebase kanal seviyesi → bulge bölgesi) ve siklus sırasında en dinamik olan inferior segment (suprabulbar + bulbus) olarak üçe ayrılır. (5,6)

Saç şaftı katmanları: Saç şaftı; kütikula, korteks (ana yapısal kütle) ve bazı saç tiplerinde bulunan medulladan oluşur. (5)

Kök kılıfları ve perifoliküler yapılar: Foliküler epitel; Henle tabakası, Huxley tabakası ve iç kök kılıfı kütikulasından oluşan iç kök kılıfını (IRS) oluşturur. Bu yapı, epidermisle devamlılık gösteren dış kök kılıfı (ORS) ile çevrilidir. IRS/ORS ara yüzünde yer alan ve “companion layer” olarak adlandırılan ayrı bir tabaka, detaylı folikül histolojisinde vurgulanmıştır. (5,10) Epitelin dışında, cam membran ve dermal kılıf gibi destekleyici bağ dokusu yapıları bulunur. (5,6)

Bulbus, matriks, melanositler ve dermal papilla: Anajen fazda bulbus, saç şaftını ve IRS’yi oluşturan hızlı çoğalan bir matriks içerir; matriks içindeki ya da yakınındaki melanositler pigmentasyonu sağlar. Dermal papilla ise folikül büyümesini, boyutunu ve siklusunu düzenleyen temel bir mezankimal sinyal merkezidir. (6,7)

Bulge (kök hücre nişi): ORS içindeki bulge bölgesi, yavaş döngülü kök hücreleri barındırır ve folikül rejenerasyonu ile siklus biyolojisinin merkezinde yer alır. (8)

Saç döngüsü histolojisi: Klasik tanımlamalara göre; anajen (büyük bulbus, aktif matriks ve pigmentasyon), katajen (alt folikülün apoptozla gerilemesi) ve telojen (kulüp saçlı istirahat halindeki folikül) evreleri bulunur. Bu evreler biyopsi bulgularının yorumlanmasında temel oluşturur. (7,9) Transvers (horizontal) saçlı deri kesitleri, folikül sayısını ve döngü evrelerinin dağılımını değerlendirmede yaygın olarak kullanılır. (11)

Saç Folikülü Fizyolojisi (Medikal Profesyoneller İçin)

Saç folikülleri, anajen (büyüme) → katajen (gerileme) → telojen (dinlenme) evreleri arasında sürekli geçiş yapan, her döngüde alt folikülün büyük ölçüde yeniden şekillendiği döngüsel mini organlardır. (12–14)

Döngü regülasyonu: rejeneratif bir sistem

Temel fizyolojik kavram, folikülün her yeni anajen fazda aktif büyüme aparatını yeniden inşa eden, kendi kendini yenileyen bir sistem gibi davranmasıdır. (13)

Dermal papilla–epitel “komut döngüsü”

Saç büyümesi, saç şaftı kalınlığı ve döngü, özellikle dermal papilla (DP) ile foliküler epitel arasındaki epitel-mezankimal etkileşimler tarafından düzenlenir. (12,13)

Anajen başlangıcı ve sürdürülmesi: Wnt/β-katenin sinyal yolu

Wnt/β-katenin sinyallemesi, folikül gelişimi ve büyüme durumunun düzenlenmesi için temel öneme sahiptir. (15) DP odaklı deneylerde Wnt/β-katenin aktivasyonunun, anajen benzeri (saç indükleyici) özellikleri sürdürmeye yardımcı olabildiği, ancak kültürde bir kez kaybedildikten sonra bu özellikleri tam olarak geri kazandıramayabileceği gösterilmiştir. (16)

Katajen indüksiyonu: TGF-β yolakları ve programlanmış gerileme

Fizyolojik olarak katajen, alt folikülün koordineli bir şekilde gerilemesini içerir. Deneysel çalışmalar, TGF-β sinyal yolunun katajenin endojen bir düzenleyicisi olduğunu desteklemektedir: TGF-β1’in in vivo (fare) modellerde katajeni uyardığı gösterilmiştir. (17) İnsanlarda ise TGF-β2, anajen → katajen geçişinde temel bir mediyatör olarak tanımlanmıştır. (18)

İmmün ayrıcalık (anajenle ilişkili koruma)

Anajen sırasında, proksimal folikül relatif bir immün ayrıcalık gösterebilir (azalmış antijen sunumu ve lokal immünsüpresif ortam). Bu durum saç döngüsünün bilinen fizyolojik özelliklerinden biridir. (19)

Androjen fizyolojisi ve AGA: DP kaynaklı parakrin mediyatörler

Androgenetik alopeside (AGA), foliküller minyatürizasyon ve kısalmış anajen fazı gösterir. Bu durum büyük ölçüde androjenlere duyarlı dermal papilla biyolojisi ve epitel büyümesini etkileyen aşağı akım parakrin mediyatörler aracılığıyla gerçekleşir. (20) Frontal ve oksipital foliküller arasındaki androjen reseptörü ve steroid dönüştürücü enzimler (5α-redüktaz tip I/II, aromataz) açısından bölgesel farklılıklar, desenli duyarlılığı açıklar. (21) Mekanistik olarak, dökülen bölgelerdeki DP hücrelerinden salınan DHT ile indüklenen DKK1’in, deneysel sistemlerde büyüme inhibisyonu ve epitel apoptozuna katkıda bulunabildiği gösterilmiştir. (23)

Lipid mediyatörleri: prostaglandin sinyallemesi

Prostaglandin yolakları da folikül fizyolojisinde rol oynar; PGD2’nin kellik görülen saçlı deride arttığı ve deneysel modellerde saç büyümesini inhibe ettiği bildirilmiştir. (22)

Vellüs Kıl vs. Terminal Kıl

İnsanlarda iki ana kıl tipi bulunur. Vellüs ve terminal kıllar arasındaki farkı anlamak için aşağıdaki tabloyu inceleyiniz.

Bu farkın anlaşılması, yalnızca vellüs kıllar üzerinde etkili olan kozmetik ürünlerden gerçekçi olmayan beklentiler oluşmasını önlemek açısından kritik öneme sahiptir.

Saç Folikülü Fizyolojisi (Hastalar İçin Basit Anlatım)

Saç kökleri canlı ve döngüsel yapılardır.
Her saç kökü, hayatı boyunca tekrar eden bir döngü içinde çalışır:

• Büyüme evresi (Anajen): Saç aktif olarak uzar

• Geçiş evresi (Katajen): Saç kökü küçülmeye başlar

• Dinlenme evresi (Telojen): Saç artık uzamaz ve bir süre sonra dökülür

Bu döngü her seferinde saç kökünün alt kısmının neredeyse yeniden inşa edilmesiyle gerçekleşir. Yani saç kökü, kendini sürekli yenileyen küçük bir “organ” gibidir.

Saç kökü kendini yenileyen bir sistemdir

En önemli nokta şudur:
Her yeni büyüme döneminde saç kökü, saçı üreten mekanizmasını tekrar kurar. Bu nedenle saç dökülmesi ve saç çıkışı aynı anda görülebilir. Bu durum çoğu zaman normal fizyolojinin bir parçasıdır.

Saçın kontrol merkezi: Dermal Papilla

Saçın;

• Ne kadar uzayacağı

• Ne kadar kalın olacağı

• Ne zaman döküleceği

büyük ölçüde saç kökünün tabanında bulunan dermal papilla adlı kontrol merkezi tarafından belirlenir. Bu yapı, saç köküne sürekli “büyü” veya “dur” sinyalleri gönderir.

Saçın uzamasını başlatan sinyaller

Büyüme evresinin başlaması ve devamı, hücre içi bazı biyolojik sinyaller sayesinde olur.
Bu sinyaller doğru çalıştığında saç uzar; zayıfladığında ise saç incelir veya döngü kısalır.

Özetle:

Saç çıkışı sadece kökün varlığına değil, doğru biyolojik sinyallerin aktif olmasına bağlıdır.

Saç kökünün bilinçli olarak gerilemesi (katajen)

Saç kökü bazen “planlı” olarak küçülür.
Bu bir hastalık değildir; vücudun programlanmış bir sürecidir. Bu evrede alt kısım geriler, saç üretimi durur ve kök dinlenme evresine geçer.

Büyüme evresinde saç kökü daha iyi korunur

Saç aktif büyürken, bağışıklık sistemi saç köküne daha az müdahale eder.
Bu durum saçın sağlıklı uzamasına yardımcı olan doğal bir koruma mekanizmasıdır.

Erkek tipi saç dökülmesi (AGA) neden olur?

Erkek tipi saç dökülmesinde sorun saç telinde değil, saç kökünün hormonlara verdiği yanıttadır.

• Bazı bölgelerdeki saç kökleri erkeklik hormonlarına daha duyarlıdır

• Bu duyarlılık saçın her döngüde biraz daha ince çıkmasına neden olur

• Zamanla saçlar kalın terminal saçtan, ince vellüs saçlara dönüşür

Bu yüzden ense bölgesi genellikle korunur, ön ve tepe bölgesi dökülür.

Saç büyümesini baskılayan bazı maddeler:

Bazı biyolojik maddeler saç uzamasını yavaşlatabilir.
Özellikle kellik görülen bölgelerde bu maddelerin daha fazla olduğu gösterilmiştir. Bu da neden bazı alanlarda saçın zor çıktığını açıklar.

Vellüs kıl ve terminal kıl farkı:

İnsan vücudunda iki ana kıl tipi vardır:

• Terminal kıl: Kalın, koyu, güçlü saçlar

• Vellüs kıl: İnce, açık renkli, kısa ve zayıf kıllar

Erkek tipi saç dökülmesinde süreç genellikle şöyle ilerler:
Terminal kıl → incelme → vellüs kıl → görünmez hale gelme

Bu nedenle erken dönemde müdahale önemlidir.

Kısa Özet (Hasta Perspektifiyle)

• Saç dökülmesi çoğu zaman bir döngü problemidir, aniden olan bir olay değildir.

• Saç kökü ölmeden önce genellikle incelerek sinyal verir

• Hormon duyarlılığı kişiye ve bölgeye göre değişir

• Tedaviler, saç kökünü yeniden büyüme evresine sokmayı ve bu sinyalleri desteklemeyi hedefler. Saç ekimi hakkında bilgi almak için sayfamızı inceleyebilirsiniz.

Özetle Saç Dökülmesi Neden Olur?

Saç dökülmesi hem erkeklerin hem de kadınların çok sık yaşadığı durumlardan birisidir. Saç dökülmesi neden olur sorusunun cevabında birden çok neden bulunmaktadır. Saç dökülmeleri mevsimsel değişiklik, demir eksikliği, stres, hormon bozukluğu nedenlerinden meydana gelebilmektedir. Fakat uzun süren saç dökülmesi mevcutsa ciddi hastalığında haberci olabilmekte. Her saç telinin bir süresi var. Saç telleri 4 ila 6 seneye kadar yaşamaktadır. Sonrasında dinlenir ve dökülür. Saçların bu süreç içerisinde dökülmesi çok doğaldır. Günde 50 ila 100 tel saç dökülmesi normal olarak kabul edilmektedir. Fakat 100’den daha fazla dökülüyor ise banyodayken ele gelen saçlardaki artış varsa veya yıkanmış kurulanmış saçtan elle çektiğinizde 3-5 adet saç teli elinize geliyorsa ciddiye almanız gereken bir durumdur.

Genetik Faktörler

Saç dökülmesi kadın ve erkeklerde görülme nedeni farklı olabilmektedir. Erkeklerde saç dökülmeleri genel olarak genetik olup toplumda %50’sinden fazlasında görülmüş olan hormona duyları saç dökülmeleridir. Bu tip saç dökülmesi ise kronik olarak geçer. Yaş ilerlediği zaman kellik gelişmektedir ve bunun sonucunda saç ekimi gerekebilir. Erken yaşta başlanmış olan takviye tedavileri yapılırsa dökülme hızı da yavaşlatılır. Genetik olarak dökülme kadınlarda da yaşanmaktadır. Özelliklede aile arasında kellik sorunu olan kişiler varsa sizin de saç dökülme riskiniz fazla olur.

Deri Problemleri

Der ve iç hastalığı saç dökülmesine neden olabilmekte. Deri kaynaklı olan dökülmeler genellikle deriyi tutabilen hastalıkların saç dersini etkilemesi ile ortaya çıkmaktadır. Egzamalar, sedef hastalığı, liken hastalığı, akne, aşırı yağlanmış deri, mantar hastalıkları gibi rahatsızlıklardan dolayı saçta etkilenme olursa bundan kaçamazsınız. Bu dökülmelere son verebilmek için deri hastalığının tedavisinin yapılması gerekir.

Yanlış Beslenme Alışkanlıkları

Beslenme tarzına göre de saç dökülmeleri çok sık yaşanmaktadır. Saç canlıdır ve saçında doğru bir şekilde beslenip kanlanması gerekmektedir. Düzenli ve dengeli beslenmeyenler, uzun süre aç kalanlar, tek tip beslenmeyle karbonhidrat içeriği çok olan gıdalar tüketilmesi saçı etkiler, döker. Bunun tedavisi çok basittir; dengeli ve sağlıklı beslenmeye başlayarak bu durumdan kısa sürede kurtulabilirsiniz.

Hormonal Sorunlar

Kişide hormonal sorunlar varsa, adet gecikmesi veya düzensizlik, tüylenme artışı, aşırı sivilce, kilo alımında hızlılık gibi problemler yaşanıyorsa saç dökülme sebepleri arasında hormonal sorunlarda büyük etkiler bırakmaktadır. Bu sorunların kaynağını adetinizin 2 veya 3’üncü günü yaptıracağınız kan tahlili ile belirlenebilmesi için dermatoloji hekimine görünmeniz gerekmektedir.

Bazı İç Hastalıkları ve İlaç Kullanımı

Bazı iç hastalıklar, tiroit bezi veya bu hastalık için kullanılan ilaçlar, hormonlar, romatizmal hastalıklar, zayıflama hapları, insülin direnci, böbrek üstü bezi hastalıkları, doğum kontrol hapları, diyabet ve bazı durumlarda kontrol hapların kesilmesi saç kökünü etkiler ve dökmeye başlar. Bu tarz durumla karşı karşıyaysanız mutlaka uzman bir doktora görünmelisiniz.

Referanslar:

(5) Sperling, L. C. (1991). Hair anatomy for the clinician. Journal of the American Academy of Dermatology, 25(1 Pt 1), 1–17. https://doi.org/10.1016/0190-9622(91)70167-Z

(6) Paus, R., & Cotsarelis, G. (1999). The biology of hair follicles. The New England Journal of Medicine, 341(7), 491–497. https://doi.org/10.1056/NEJM199908123410706

(7) Stenn, K. S., & Paus, R. (2001). Controls of hair follicle cycling. Physiological Reviews, 81(1), 449–494. https://doi.org/10.1152/physrev.2001.81.1.449

(8) Cotsarelis, G., Sun, T.-T., & Lavker, R. M. (1990). Label-retaining cells reside in the bulge area of pilosebaceous unit: Implications for follicular stem cells, hair cycle, and skin carcinogenesis. Cell, 61(7), 1329–1337. https://doi.org/10.1016/0092-8674(90)90696-C

(10) Rothnagel, J. A., & Roop, D. R. (1995). Hair follicle companion layer: Reacquainting an old friend. Journal of Investigative Dermatology, 104(5 Suppl), 42S–43S. https://doi.org/10.1038/jid.1995.59

(12) Paus, R., & Cotsarelis, G. (1999). The biology of hair follicles. New England Journal of Medicine, 341(7), 491–497. https://doi.org/10.1056/NEJM199908123410706

(13) Stenn, K. S., & Paus, R. (2001). Controls of hair follicle cycling. Physiological Reviews, 81(1), 449–494. https://doi.org/10.1152/physrev.2001.81.1.449

(14) Schneider, M. R., Schmidt-Ullrich, R., & Paus, R. (2009). The hair follicle as a dynamic miniorgan. Current Biology, 19, R132–R142. https://doi.org/10.1016/j.cub.2008.12.005

(15) Huelsken, J., Vogel, R., Erdmann, B., Cotsarelis, G., & Birchmeier, W. (2001). β-Catenin controls hair follicle morphogenesis and stem cell differentiation in the skin. Cell, 105(4), 533–545. https://doi.org/10.1016/S0092-8674(01)00336-1

(16) Shimizu, H., & Morgan, B. A. (2004). Wnt signaling through the beta-catenin pathway is sufficient to maintain, but not restore, anagen-phase characteristics of dermal papilla cells. Journal of Investigative Dermatology, 122(2), 239–245. https://doi.org/10.1046/j.0022-202X.2004.22224.x

(17) Foitzik, K., Lindner, G., Mueller-Roever, S., Maurer, M., Botchkareva, N., Botchkarev, V., Handjiski, B., Metz, M., Hibino, T., Soma, T., Dotto, G. P., & Paus, R. (2000). Control of murine hair follicle regression (catagen) by TGF-β1 in vivo. The FASEB Journal, 14(5), 752–760. https://doi.org/10.1096/fasebj.14.5.752

(18) Soma, T., Tsuji, Y., & Hibino, T. (2002). Involvement of transforming growth factor-β2 in catagen induction during the human hair cycle. Journal of Investigative Dermatology, 118(6), 993–997. https://doi.org/10.1046/j.1523-1747.2002.01746.x

(19) Paus, R., Ito, N., Takigawa, M., & Ito, T. (2003). The hair follicle and immune privilege. Journal of Investigative Dermatology Symposium Proceedings, 8(2), 188–194. https://doi.org/10.1046/j.1087-0024.2003.00807.x

(22) Garza, L. A., Liu, Y., Yang, Z., Alagesan, B., Lawson, J. A., Norberg, S. M., Loy, D. E., Zhao, T., Blatt, H. B., Stanton, D. C., Carrasco, L., Ahluwalia, G., Fischer, S. M., FitzGerald, G. A., & Cotsarelis, G. (2012). Prostaglandin D2 inhibits hair growth and is elevated in bald scalp of men with androgenetic alopecia. Science Translational Medicine, 4(126), 126ra34. https://doi.org/10.1126/scitranslmed.3003122

(23) Kwack, M. H., Sung, Y. K., Chung, E. J., Im, S. U., Ahn, J. S., Kim, M. K., & Kim, J. C. (2008). Dihydrotestosterone-inducible dickkopf 1 from balding dermal papilla cells causes apoptosis in follicular keratinocytes. Journal of Investigative Dermatology, 128(2), 262–269. https://doi.org/10.1038/sj.jid.5700999

Yazan ve Derleyen: Dr. Ergen